‘Dípholaitiú na Gaeilge’ – tá sin iontach polaitiúil
Ar na mallaibh tharla mé ar thaifead ó chomhdháil eagraithe ag an Community Relations Council ar cheisteanna ionannais agus imris. Mar chuid den chomhdháil seo thug an t-iriseoir Fionola Meredith caint ar chúrsaí Gaeilge.
Anois níl a fhios agam an bhfuil mórán baint ag Fionola le saol na Gaeilge, ach mar liobrálach meánaicmeach níorbh aon ábhair iontais é go raibh sí ag caint ar ché chomh maith a bheadh sé dá dtiocfadh linn an teanga a scarúint ón pholaitíocht.
Chuir sin mé ag smaoineamh ar fhairsinge na hargóinte seo le blianta beaga anuas. Beidh cuimhne ag na seanfhondúirí go raibh ‘dípholaitiú’ na teanga iná ábhar mór sna 1980í, ach le teacht na dispeansáide nua agus an Stormont Nua, tá beocht curtha ar ais ann arís. Dá scarófaí an teanga ón pholaitíocht, a deirtear, bheadh spás ann don teanga sna Sé Chontae Nua.
Má chuireann muid béim ar an dea-chaidreamh thar aon ní eile, bhuel ansin beidh spás ann cinnte dóibh siúd ar mhian leo foghlaim faoi logainmneacha agus sloinnte Gaelacha agus oidhreacht na Gaeilge go ginearálta. Spás siombalach, níl fadhb ar bith leis sin. Ach cad é a chiallódh sin dúinn a bhfuil sé de rún againn an teanga a athbheochan mar theanga labhartha i measc an phobail? Cá háit a mbeidh cairde liobrálacha seo na teanga má thosaíonn muid ag cur éileamh ar an stát?
Tá taithí éigin againn air seo cheana féin. Is minic a dhéantar a mhór de na máithe móra Protastúnacha agus Oráisteacha a bhí páirteach i gConradh na Gaeilge sna luathlaethanta, nuair a bunaíodh an eagraíocht i Béal Feirste in 1895. Den chuid ba mhó bhí suim acu sa teanga agus sa chultúr mar iarsma de sheanré a bhí imithe. Níor bhac cuid acu leis an teanga a fhoghlaim fiú.
Ach níorbh fhada go raibh an Conradh i mbun feachtasaíochta go náisiúnta chun an teanga a athbheochan. D’eagraigh siad ranganna oíche agus d’éiligh siad ón stát go mbeadh ról ag an Ghaeilge sa chóras oideachais, agus níos mó. De réir a chéile d’imigh na maithe móra leo, agus d’imigh siad i bhfad roimh 1915 nuair a ghlac an Conradh le rún an Phiarsaigh ar an dlúthcheangal idir Éire a Ghaelú agus Éire a shaoradh.
Tá daoine ann a bhfuil suim acu sa Ghaeilge mar ábhar ársaíochta, a chuireann suim sna logainmneacha nó i bhfinscéalta Fhionn Mhic Chumhaill agus araile. Tá díograiseoirí ann a bhfuil an teanga mar chaitheamh aimsire acu, a chaitheann leis an Ghaeilge mar a chaithfeadh duine le bailiú stampaí nó le mionsamhlacha traenach. Is rud é a féidir leo déanamh leo féin nó i ngrúpaí beaga, agus ní chuireann siad isteach ar éinne.
Cothrom na féinne dóibh, ach dúinn ar ghníomhaithe muid, ní mór dúinn dul i ngleic leis an pholaitíocht. Gan trácht ar cheisteanna móra an díchoilíneachais agus athghabháil na hÉireann, níl easpa ábhar ann ar chóir don phobal s’againn bheith dár n-eagrú féin le dul i mbun feachtasaíochta faoi.
Bíodh sin an bus a bhfuil Coláiste Feirste go fóill ag fanacht air ón Roinn Oideachais. Bíodh sin bunú Ghaelscoileanna nua, agus aitheantas agus maoiniú ceart a fháil don earnáil. Bíodh sin an troid in éadan an Phéindlí dheiridh – an cosc ar Ghaeilge sna cúirteanna. Bíodh sin an cosc ag an Roinn Fhiontraíochta ar chomharthaí dhátheangacha i ndeisceart an Dúin. Bíodh sin an gá le fíorfhorbairt ón Roinn Chultúir – acadamh nó straitéis teanga chun go dtiocfadh le saineolaithe sochtheangeolaíochta dul i mbun pleanáil teanga don chéad uair i stair an stáitín seo.
Níl a fhios agam an mbeidh ár gcairde liobrálacha sásta teacht linn ar an turas seo. Ach bealach amháin nó bealach eile, bímis airdeallach ar na gaistí atá os ár gcomhair. Le déanaí d’fhoilsigh an Coiste um Riaradh an Cheartais (CAJ) tuairisc a dhearbhaíonn go bhfuil an stát agus áisíneachtaí éagsúla ag úsáid an dea-chaidrimh mar ghléas le bac a chur ar dul chun cinn na Gaeilge.
Sna 1980í, b’ionann ‘dípholaitiú’ na Gaeilge agus poblachtánaigh a choinneáil amach – rud a bhí iontach polaitiúil ann féin. Inniu, is ionann ‘dípholaitiú’ na Gaeilge agus an teanga a chomhshamhlú isteach i dtionscadal na Sé Chontae Nua – rud atá chomh polaitiúil céanna.
Níl spás don teanga sa tionscadal seo ach mar shiombal. Ná ligimis dóibh dearmad a dhéanamh áfach gur teanga bheo atá sa Ghaeilge go fóill, teanga a bhfuil sé de rún againn a láidriú agus a leathnú. Chun sin a bhaint amach mar phobal, beidh misneach de dhíth orainn.
Ar na mallaibh tharla mé ar thaifead ó chomhdháil eagraithe ag an Community Relations Council ar cheisteanna ionannais agus imris. Mar chuid den chomhdháil seo thug an t-iriseoir Fionola Meredith caint ar chúrsaí Gaeilge.
Anois níl a fhios agam an bhfuil mórán baint ag Fionola le saol na Gaeilge, ach mar liobrálach meánaicmeach níorbh aon ábhair iontais é go raibh sí ag caint ar ché chomh maith a bheadh sé dá dtiocfadh linn an teanga a scarúint ón pholaitíocht.
Chuir sin mé ag smaoineamh ar fhairsinge na hargóinte seo le blianta beaga anuas. Beidh cuimhne ag na seanfhondúirí go raibh ‘dípholaitiú’ na teanga iná ábhar mór sna 1980í, ach le teacht na dispeansáide nua agus an Stormont Nua, tá beocht curtha ar ais ann arís. Dá scarófaí an teanga ón pholaitíocht, a deirtear, bheadh spás ann don teanga sna Sé Chontae Nua.
Má chuireann muid béim ar an dea-chaidreamh thar aon ní eile, bhuel ansin beidh spás ann cinnte dóibh siúd ar mhian leo foghlaim faoi logainmneacha agus sloinnte Gaelacha agus oidhreacht na Gaeilge go ginearálta. Spás siombalach, níl fadhb ar bith leis sin. Ach cad é a chiallódh sin dúinn a bhfuil sé de rún againn an teanga a athbheochan mar theanga labhartha i measc an phobail? Cá háit a mbeidh cairde liobrálacha seo na teanga má thosaíonn muid ag cur éileamh ar an stát?
Tá taithí éigin againn air seo cheana féin. Is minic a dhéantar a mhór de na máithe móra Protastúnacha agus Oráisteacha a bhí páirteach i gConradh na Gaeilge sna luathlaethanta, nuair a bunaíodh an eagraíocht i Béal Feirste in 1895. Den chuid ba mhó bhí suim acu sa teanga agus sa chultúr mar iarsma de sheanré a bhí imithe. Níor bhac cuid acu leis an teanga a fhoghlaim fiú.
Ach níorbh fhada go raibh an Conradh i mbun feachtasaíochta go náisiúnta chun an teanga a athbheochan. D’eagraigh siad ranganna oíche agus d’éiligh siad ón stát go mbeadh ról ag an Ghaeilge sa chóras oideachais, agus níos mó. De réir a chéile d’imigh na maithe móra leo, agus d’imigh siad i bhfad roimh 1915 nuair a ghlac an Conradh le rún an Phiarsaigh ar an dlúthcheangal idir Éire a Ghaelú agus Éire a shaoradh.
Tá daoine ann a bhfuil suim acu sa Ghaeilge mar ábhar ársaíochta, a chuireann suim sna logainmneacha nó i bhfinscéalta Fhionn Mhic Chumhaill agus araile. Tá díograiseoirí ann a bhfuil an teanga mar chaitheamh aimsire acu, a chaitheann leis an Ghaeilge mar a chaithfeadh duine le bailiú stampaí nó le mionsamhlacha traenach. Is rud é a féidir leo déanamh leo féin nó i ngrúpaí beaga, agus ní chuireann siad isteach ar éinne.
Cothrom na féinne dóibh, ach dúinn ar ghníomhaithe muid, ní mór dúinn dul i ngleic leis an pholaitíocht. Gan trácht ar cheisteanna móra an díchoilíneachais agus athghabháil na hÉireann, níl easpa ábhar ann ar chóir don phobal s’againn bheith dár n-eagrú féin le dul i mbun feachtasaíochta faoi.
Bíodh sin an bus a bhfuil Coláiste Feirste go fóill ag fanacht air ón Roinn Oideachais. Bíodh sin bunú Ghaelscoileanna nua, agus aitheantas agus maoiniú ceart a fháil don earnáil. Bíodh sin an troid in éadan an Phéindlí dheiridh – an cosc ar Ghaeilge sna cúirteanna. Bíodh sin an cosc ag an Roinn Fhiontraíochta ar chomharthaí dhátheangacha i ndeisceart an Dúin. Bíodh sin an gá le fíorfhorbairt ón Roinn Chultúir – acadamh nó straitéis teanga chun go dtiocfadh le saineolaithe sochtheangeolaíochta dul i mbun pleanáil teanga don chéad uair i stair an stáitín seo.
Níl a fhios agam an mbeidh ár gcairde liobrálacha sásta teacht linn ar an turas seo. Ach bealach amháin nó bealach eile, bímis airdeallach ar na gaistí atá os ár gcomhair. Le déanaí d’fhoilsigh an Coiste um Riaradh an Cheartais (CAJ) tuairisc a dhearbhaíonn go bhfuil an stát agus áisíneachtaí éagsúla ag úsáid an dea-chaidrimh mar ghléas le bac a chur ar dul chun cinn na Gaeilge.
Sna 1980í, b’ionann ‘dípholaitiú’ na Gaeilge agus poblachtánaigh a choinneáil amach – rud a bhí iontach polaitiúil ann féin. Inniu, is ionann ‘dípholaitiú’ na Gaeilge agus an teanga a chomhshamhlú isteach i dtionscadal na Sé Chontae Nua – rud atá chomh polaitiúil céanna.
Níl spás don teanga sa tionscadal seo ach mar shiombal. Ná ligimis dóibh dearmad a dhéanamh áfach gur teanga bheo atá sa Ghaeilge go fóill, teanga a bhfuil sé de rún againn a láidriú agus a leathnú. Chun sin a bhaint amach mar phobal, beidh misneach de dhíth orainn.
‘Depoliticising Irish’ – that’s very political
I recently came across a recording from a conference organised by the community Relations Council on issues of identity and division. As part of this conference the journalist Fionola Meredith gave a talk on Irish language matters.
Now I don’t know if Fionola has much involvement in Irish language life, but as a middle-class liberal it was no surprise that she talked about how great it would be if we could separate the Irish language from politics.
That got me thinking on how widespread this argument has become in recent years. Older people will remember that the ‘depoliticisation’ of the language was a big issue in the 1980s, but with the arrival of the new dispensation and the New Stormont, new life has been put back into it. If the language were separated from politics, it’s said, there would a space for the language in the New Northern Ireland.
If we emphasise good relations over everything else, well then there will certainly be space for those who’d like to learn about Gaelic place names and surnames and Irish language heritage in general. Symbolic space, there’s no problem with that. But what would that mean for those of us who intend to revive Irish as a spoken language in the community? Where will these liberal friends of the language be if we start making demands of the state?
We have some experience of this already. Much is often made of Orange and Protestant grandees who were involved in the Gaelic League in the early days, when the organisation was established in Belfast in 1895. For the most part they were interested in the language and the culture as relics of an era long since gone. Some of them never even bothered trying to learn the language.
But it wasn’t long until the League was campaigning nationally to revive the language. They organised evening classes and demanded of the state that the Irish language be given a place in the education system, and more. Eventually the bigwigs departed, and they went long before 1915 when the League adopted Pearse’s motion on the intrinsic link between Gaelicising Ireland and freeing Ireland.
There are people who are interested in the Irish language in antiquarian terms, who are curious about place names or the myths of Fionn Mac Cumhaill and so on. There are enthusiasts for whom the language is like a hobby, who treat Irish like someone would treat stamp collecting or model trains. It’s something they can do on their own or in small groups, and they don’t annoy anybody.
Fair play to them, but for those activists among us, we need to come to grips with politics. Without going into the major issues of decolonisation or the reconquest of Ireland, there is no shortage of subjects that our community should be organising ourselves to campaign on.
Be it the bus that Coláiste Feirste is still waiting on from the Department of Education. Be it the establishment of new Irish-medium schools, and getting proper recognition and funding for that sector. Be it the fight against the ‘last Penal Law’ – the ban on Irish in the courts. Be it the ban by the Department of Enterprise on bilinguals signs in south Down. Be it the need for real progress from the Department of Culture – an academy or a language strategy so that sociolinguistic experts can set about language planning for the first time in the history of this statelet.
I don’t know if our liberal friends will be willing to come with us on this journey. But one way or another, let’s be aware of the traps laid out in front of us. The Committee of the Administration of Justice (CAJ) recently published a report that confirms the state and certain agencies have been using good relations as a tool to block the development of the Irish language.
In the 1980s, ‘depoliticising’ Irish meant keeping republicans out – something that was very political in itself. Today, ‘depoliticising’ Irish means assimilating the language into the project of the New Northern Ireland – something that is just as political.
There is no space for the language in this project except as a symbol. We can’t let them forget however that the Irish language is still a living language, that it’s a language we mean to strengthen and to propagate. To achieve this as a community, we will need courage.
Article by Ciarán Ó Brolcháin
No comments:
Post a Comment